OPOLNO 2071

Plener
Opolno-Zdrój, 2021

Wciąż wierzymy, że są różne przyszłości i że to trochę od nas zależy, którą z nich przyciągniemy i która z nich stanie się naszą teraźniejszością. (…) Naszym zdaniem to kopalnia jest pogrążona w fantazji i wytwarza alternatywną rzeczywistość, w której można pożerać kolejne miejscowości i kopać bez końca. A to się nie wydarzy. (…) Takie miejsca jak Opolno-Zdrój bardzo potrzebują wizji i planu na przyszłość. Ta zmiana już się toczy, my tylko dodajemy trochę artystycznej wyobraźni i twórczych narzędzi, żeby otwierać tą dyskusję, pokazywać nowe obrazy, proponować nowe rozwiązania. (…) To jest trochę bal na Titanicu, ale na Titanicu tonącego przemysłu paliw kopalnych.
Kuba Depczyński

W lipcu 1971 roku w Opolnie Zdroju, dawnej miejscowości uzdrowiskowej, graniczącej z odkrywką Kopalni Węgla Brunatnego Turów, odbył się pionierski, pierwszy w historii sztuki polskiej, ekologiczny plener artystyczny Ziemia Zgorzelecka 1971: Nauka i sztuka w procesie ochrony naturalnego środowiska człowieka. Sympozjum, w którym wzięły udział najważniejsze polskie artystki i artyści, naukowczynie, eksperci oraz przedstawiciele społeczności lokalnej – mieszkańcy Opolna-Zdroju, górnicy, dyrekcja Kopalni – wpisywało się w niezwykle żywą w latach 60. i 70. XX wieku tradycję plenerów artystycznych. Wydarzenie było w całości poświęcono problematyce ekologicznej, stając się momentem założycielskim dla rodzącej się wtedy w polskim świecie twórczym świadomości środowiskowej. Bezpośrednia bliskość kopalni, elektrowni i industrialnego krajobrazu oraz program pleneru inspirowały artystki i artystów do tworzenia ekologicznych wypowiedzi artystycznych, a także prowadzenia dyskusji na temat relacji człowieka i środowiska.

W dniach 6-8 sierpnia 2021 roku, w okrągłą, 50. rocznicę pierwszego polskiego, ekologicznego pleneru artystycznego, artystki i artyści ponownie odwiedzili Opolno-Zdrój. Podczas trzydniowego pleneru Ziemia Zgorzelecka: OPOLNO 2071 grupa twórczyń_ców, aktywistek_ów, pracowniczek_ów kultury, badaczek_czy oraz przedstawicieli_ek społeczności lokalnej powróciła do dyskusji i działań rozpoczętych w 1971 roku. Jednak tym razem, zamiast ostrzegać, snuć apokaliptyczne rozważania i komentować destrukcyjne zapędy gatunku homo sapiens, artystyczne narzędzia i twórcza wyobraźnia zostały uruchomione by wytworzyć wizję wspólnej, zielonej i sprawiedliwej przyszłości dla Opolna-Zdroju i całego regionu. Osią plenerowych działań artystycznych, edukacyjnych i społecznych była spekulatywna fikcja, w której odkrywka i elektrownia są już wspomnieniem dawno minionych czasów, a Opolno-Zdrój – futurystycznym uzdrowiskiem i rekreacyjnym centrum rezydencji artystycznych.

Plener z założenia wpisywał się w niezwykle istotną debatę dotycząca transformacji energetycznej i jej społecznych kosztów, która wciąż toczona w Polsce, w Europie i na całym świecie. W kwietniu 2021 roku polski rząd wydał zgodę na przedłużenie funkcjonowania kopalni i elektrowni w Turowie oraz poszerzenie obszaru odkrywki. Oznaczało to zniknięcie z powierzchni ziemi połowy pełnego zabytkowej architektury uzdrowiskowej Opolna-Zdroju; dalszą eskalację problemów i napięć trapiących lokalną społeczność (która od wielu lat cierpi z powodu trudnej sytuacji społecznej, ekologicznej i materialnej) oraz dalsze zanieczyszczanie środowiska i degradację krajobrazu. Kopalnia i elektrownia Turów znalazły się na ustach całej Europy, gdy czeski rząd zaskarżył tę decyzję w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Realizując działania w tym kontekście za pomocą twórczych metod i artystycznej wyobraźni artytki_ści, badacze_czki i aktywistki_ści zabrali głos w dyskusji, w której jak w soczewce skupiają się kluczowe dla Polski i Europy problemy związane z kryzysem klimatycznym, sprawiedliwą transformacją i Europejskim Zielonym Ładem.

Plener Ziemia Zgorzelecka: Opolno 2071 został zorganizowany przez Biuro Usług Postartystycznych we współpracy z organizacjami ekologicznymi Greenpeace Polska i Eko-Unia oraz aktywistkami_tami klimatycznymi, wpisując się w szerszy program działań oraz kampanii społecznych realizowanych w związku z planami rozbudowy odkrywki Kopalni Węgla Kamiennego Turów. Działanie było także wspierane przez Muzeum Współczesne Wrocław i Akademię Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu, które równoległe organizowały rezydencje artystyczne w Opolnie-Zdroju w ramach obchodów 50. jubileuszu Pleneru Ziemia Zgorzelecka 1971.

Najistotniejszą rolę w organizacji przedsięwzięcia odegrała społeczność lokalna, w tym w szczególności sołtyska Anna Wilczyńska, która regularnie zaprasza do Opolna-Zdroju artystki_ów, wierząc że poprzez sztukę i kulturę uda jej się ocalić i odbudować wieś oraz jej społeczność. Jej długoterminowym celem jest otwarcie na miejscu centrum rezydencyjnego w częściowo spalonym budynku dawnej biblioteki. Dzięki jej wsparciu w trakcie pleneru udało zrealizować się szereg działań artystycznych, społecznych i edukacyjnych, które problematyzowały złożoną historię Opolna i całego regionu zgorzeleckiego, badały lokalny świat pozaludzki, nawiązywały do długiego trwania środowiskowej przemocy generowanej przez kopalnię i związanej z nią trudnej sytuacji społecznej oraz budowały oddolne, usytuowane spojrzenie na ideę sprawiedliwej transformacji i politykę klimatyczną Polski i Unii Europejskiej. Jednocześnie, miały one w dużej mierze radosny, otwarty i wspólnotowy charakter i uruchamiały twórczą wyobraźnie oraz myślenie spekulatywne, zachęcając zarówno mieszkanki_ów Opolna jaki artystki_ów do wyobrażania sobie możliwych przyszłości dla tego miejsca.

Społeczność artystek_ów, badaczek_czy, pracowniczek_ków kultury i aktywistek_ów, która zawiązała się wokół pleneru w Opolnie-Zdroju kontynuuje współpracę z lokalną społecznością realizując długofalowe projekty artystyczne i społeczne, pozyskując finansowanie dla kolejnych działań i wspierając dążenia do otwarcia centrum rezydencyjnego. Latem 2022 roku odbyła się druga edycja pleneru pod hasłem „Opolno to przyszłość!”.

— Bogna Stefańska, Jakub Depczyński (2023)